تالك

مهمترين مصارف تالك بدين صورت مي‌باشد كه كاغذ سازي 42 درصد، پلاستيك 9.2 درصد ، سراميك 21 درصد ، رنگ سازي 8.5 درصد ، پوشش بام 5.4 درصد ، دارويي 2 درصد ، لوازم آرايشي 2 درصد و لاستيك ، خوراك دام ، كنترل آلودگي ، پوليش و كشاورزي كاربرد دارد.

كاغذ سازي

از تالك در سه مرحله در ساخت كاغذي مي‌توان استفاده كرد پركننده ، كنترل ناهمواري و روكش. 42 درصد تالك توليدي جهان در كاغذ سازي به مصرف مي‌رسد. بخش اعظم تالك در كاغذ سازي به عنوان ماده پركننده استفاده مي‌شود. ميزان تالك مصرفي در صنعت كاغذ سازي در سال 1994 بالغ بر 2.7 ميليون تن گزارش شده است. در آمريكا به دليل فراواني كائولن مورد نياز براي صنعت كاغذ سازي مصرف كائولن در اين صنعت بيشتر از تالك بوده و در اروپا مصرف تالك بيشتر است.

مزاياي استفاده از تالك به جاي كائولين به عنوان پركننده عبارتند از بهبود حالت نرمي ، تخلخل ، ماتي، سايش و انديس زردي. از تالك به دليل شكل صفحه‌اي و شفافيت بسيار خوب به عنوان روكش كاغذ استفاده مي‌شود. استفاده از تالك به عنوان روكش موجب ويژگيهايي در كاغذ مي‌شود كه عبارتند از گلاسه ، نرمي ، كاهش اصطكاك و افزايش كيفيت چاپ استفاده از تالك و يا كائولين به عنوان روكش بستگي به قيمت اين دو نوع ماده معدني دارد. بيش از 90 درصد تالك استفاده شده در آمريكاي شمالي در كاغذ سازي به منظور كنترل ناهمواري و كاهش چسبندگي است.

سراميك

21 درصد تالك توليدي جهان در ساخت انواع سراميكها به مصرف مي‌سرد. از تالك به دليل دارا بودن ضريب انبساط و انقباض مناسب ، ضريب پخش خوب و ارزاني قيمت در انواع سراميكها استفاده مي‌شود. در بدنه (بيسكويت) سراميكهاي سنتي از تالك به ميزان 30 تا 60 درصد استفاده مي‌شود. در سراميكهاي پيشرفته از تالك نيز استفاده ويژه مي‌شود.

سراميكهاي استاتيت كه به عنوان عايقهاي الكتريكي استفاده مي‌شوند، از تالك 10 درصد كائولين و 10 درصد كربنات باريم در دماي 1349 – 1355 درجه سانتيگراد (12-13 ساعت) ساخته مي‌شود. سراميكهاي كورديريت به دو روش ساخته مي‌شوند. مخلوط 44 درصد تالك خالص ، 41 درصد كائولين و 15 درصد اكسيد آلومينيوم و يا 50 درصد كائولين و 50 درصد كلريت غني از منيزيم.

پلاستيك

2.9 درصد تالك توليدي جهان در پلاستيك به عنوان ماده پركننده استفاده مي‌شود. در صنعت پلاستيك سازي به دليل شكل ، اندازه ، مقاومت حرارتي و شكل پذيري تالك از آن به عنوان ماده پركننده استفاده مي‌شود. تالك به منظور افزايش مقاومت مكانيكي و بالا بردن كيفيت سطح (كاهش خراشيدگي) ، به پلي پروپيلن (pp) افزوده مي‌شود. در اتومبيل از پلاستيكهاي مخصوص با عنوان پلاستيكهاي حرارتي مهندسي (ETP) استفاده مي‌شود. كاربرد ديگر تالك در پلاستيك به منظور جلوگيري از گرفتكي و چسبندگي در پلاستيك است.

رنگ سازي

امروزه تالك با اكسيد تيتان رقابت مي نمايد. حدود 8.5 درصد تالك توليدي جهان به عنوان ماده پركننده و رنگي در صنعت رنگ سازي استفاده مي‌شود. خواص مهم تالك در رنگ عبارت است از نرمي ، ضريب پخش خوب ، خنثي بودن در مقابل محلولها و وزن مخصوص كم.

مصارف ديگر

مصارف ديگر تالك عبارت است از مواد آرايشي ، پودر بچه ، به عنوان ماده پايين آورنده ضريب اصطكاك ، جوهر ، مهار كردن آتش سوزي ، مصارف دارويي و پارچه بافي.

تالك سيليكات منيزيم آبدار است .نام ديگر آن استه آتيت (Steatite) مي باشد. تالك يك كاني دگرگون است كه از دگرگوني كاني‌هايي مانند سرپانتين، اوليوين، پيروكسن و آمفيبول در حضور دي‌اكسيد كربن و آب تشكيل مي‌شود. كه در اين صورت آن را تالك كربناتي مي‌نامند.

گروه : سيليكات هاي ورقه اي

فرمول شيميايي : Mg3Si4O10(OH)2

تركيب شيميايي :

تالك را مي توان تقريبا از مجموع 31.7% MgO ، 63.5%SiO2 و حدود 4.8% آب بدست آورد.

طلق در اثر واكنش آب‌پوشي يون‌ها و كربن‌گيري سرپانتين به شكل زير تشكيل مي‌شود:

آب + منيزيت + طلق → دي‌اكسيد كربن + سرپانتين

2Mg3Si2O5(OH)4 + 3CO2 → Mg3Si4O10(OH)2 + 3 MgCO3 + 3 H2O

در اثر واكنش بين دولوميت و سيليس نيز طلق تشكيل مي‌شود اين واكنش در فشار و دماي دگرگوني سنگها در اثر مجاورت دولوميت و سيليس اتفاق مي‌افتد و اصطلاحاً به آن اسكرن كردن دولوميت مي‌گويند.

دي‌اكسيد كربن + كلسيت + طلق → آب + سيليس + دولوميت

3CaMg(CO3)2 + 4 SiO2 + H2O → Mg3Si4O10LOH)2 + 3 CaCO3 + 3 CO2

همچنين طلق از واكنش بين كاني‌هاي كلريت منيزيمي و كوارتز در شيست آبي و اكلوژيت طي واكنش‌هاي دگرگوني تشكيل مي‌شود.

آب + كيانيت + طلق → كلريت + كوارتز

در اين حالت ميزان توليد طلق و كيانيت بستگي به ميزان آلومينيم دارد اگر آلومينيم بيشتر باشد كيانيت بيشتري خواهيم داشت.

شناسايي :

در نمونه دستي ، نرم شكل ميكايي و لمس چرب از مشخصه هاي تالك مي باشند. در مقطع نازك مشابه مسكوويت است. طلق نرم‌ترين كاني است و مي‌توان با ناخن روي آن خراش ايجاد كرد. ورقه‌هاي كوچك طلق قابل انعطاف ولي غيرقابل ارتجاع است، هادي خوبي براي حرارت نيست و هنگامي كه آن را لمس مي‌كنيم احساس مي‌كنيم كه چرب است. داراي لومينسانس اغلب سفيد مايل به سبز، زرد، كرم، قهوه‌اي، سبز و آبي است. در شعله ذوب نمي‌شود. كاني مشابه آن پيروفيليت است كه از آن بوسيله آزمايش Mg (رنگ صورتي) قابل تشخيص است. گل سرشور كه خود سنگي دگرگون است كاملاً از طلق تشكيل شده‌ است.

انحلال در اسيد:

بسيار كم در كاني هاي اسيدي حل مي شود و بطور كلي نامحلول در اسيدها است. در آب حل نمي شود.

ساختار :

در سيستم تري كلينيك متبلور مي شود. ساختار تالك شبيه پيروفيليت است بااين تفاوت كه در تالك هشت وجهي هاي منيزيم در ميان دو لايه چهاروجهي SiO2 قرار گرفته اند. تغييرات اندك در تركيب شيميايي تالك مانند جايگزيني Al يا Ti به جاي Si و هم چنين Mn ، Fe و Al به جاي Mg رخ مي دهد. اگر آهن به طور كامل جايگزين منيزيم شود كاني مينسوتيت بوجود مي آيد.

پاراژنز : كلريت – دولوميت – سرپانتين – منيزيت

مشخصات ماكروسكوپي :

سختي : 1

رنگ : بي رنگ ، سفيد ، متمايل به زرد و يا قهوه اي

جلا : شيشه اي ، صدفي

وزن مخصوص : 2.58 – 2.83

چگالي : 2.78

رنگ خاكه : سفيد

شفافيت : نيمه شفاف

كليواژ : كامل

مشخصات ميكروسكوپي :

نور طبيعي :

برجستگي ضعيف تا متوسط دارد و بي رنگ و فاقد چند رنگي است.

نور پلاريزه :

بيرفرنژانس قوي دارد وحداكثر رنگ تداخلي در مقطع نازك سري سوم مي باشد. خاموشي آن مستقيم است.

محل پيدايش :

بطور كلي اين كاني در طبيعت در سنگهاي دگرگوني يافت مي شود، تالك در شرايط مناسب در دگرگوني همبري نوع متاسوماتيزم و دگرگوني ناحيه اي تشكيل مي شود . در واقع در سنگ هاي مافيك و الترامافيك دگرسان شده به همراه سرپانتين ، منيزيت و بقايايي از اليوين و پيروكسن يافت مي شود. هم چنين در دولوميت هاي سيليسي دگرگون شده ديده مي شود كه با كلسيت ، دولوميت و ترموليت همراه است. تالك كاني اصلي تشكيل دهنده تالك شيست مي باشد كه از دگرگوني سنگ هاي آذرين مافيك يا آذرآواري مافيك مشتق شده است. چنين سنگ هايي ممكن است حاوي مگنتيت ، ترموليت ، كلريت ، آنتوفيليت و سرپانتين نيز باشد. مهمترين منابع تالك سنگهاي مافيكي، اولترامافيكي و دولوميت ها در دگرگوني ناحيه اي حرارتي پايين تا متوسط مي باشند.

ميزان توليد تالك در دنيا در سال 1994 بالغ بر 6.41 ميليون تن گزارش شده است. اين ميزان در سال 1995 به 8.087 تن افزايش يافت. درباره توليد در سال 2015 اطلاعات دقيقي در دست نداريم.

معادن تالك ايران

جندق – سيرا كرج – علي ده گوشه – تيدار – ده حاجي و مسعود آباد – ديگلان و فريمان – ساق